Monako to symbol luksusu, tego z najwyższej światowej spółki. Luksusu absolutnego. Wg. historyków starożytności pierwszymi stałymi osadnikami tego obszaru byli górscy ligurowie, którzy wyemigrowali ze swojego rodzinnego miasta Genua. Jednak starożytny język liguryjski, który prawdopodobnie był indoeuropejski, nie jest bezpośrednio powiązany z włoskim dialektem używanym przez współczesnych mieszkańców Ligurii, ani z nowoczesnym językiem monegaskim (dialekt rdzennych mieszkańców Monako). Po Ligurach schronienie w porcie w Monako znaleźli Fenicjanie. Port i Skała Monako zostały przez nich poświęcone w imię ich bóstwa Melqarta. Po nich pojawili się Grecy, którzy na skale założyli własną kolonię - Monoikos na cześć Greckiego półboga Herkulesa. Niestety nie zachowała się dzisiaj żadna ze świątyń Herkulesa. Juliusz Cezar zatrzymał się w Monako na swojej drodze do Grecji, tym samym kolonia dostała się pod kontrolę Rzymu i pozostawała częścią cesarstwa aż do upadku zachodniego imperium rzymskiego w 476 r. Monako zostało odbite przez Rzymian za panowania Justyniana w połowie VI wieku i było utrzymywane aż do jego zdobycia przez Longobardów w VII wieku. Następnie w Monako panowali Longobardzi i Frankowie. W 1191 r. cesarz rzymski Henryk VI nadał zwierzchnictwo nad tym obszarem miastu Genua, ojczyźnie Ligurii. W dniu 1215 r. oddział genueńskich wojowników rozpoczął budowę fortecy na szczycie Skały Monako. Ta data jest często cytowana jako początek współczesnej historii Monako. Ponieważ Genueńczycy chcieli, aby ich forteca była strategiczną twierdzą wojskową i centrum kontroli nad obszarem, postanowili stworzyć osadę wokół podstawy Skały, aby wspierać garnizon. Próbując zwabić mieszkańców Genui i okolicznych miast, zaoferowali nowym osadnikom nadanie ziemi i zwolnienie z podatków. Od ówczesnych Genueńczyków wywodzi się rodzina Grimaldich, do dzisiaj rządząca księstwem. Pierwsi Grimaldich uciekli z Genui ogarniętej wojną domową miejscowych klanów i schronili się właśnie w Monako. Francesco Grimaldi zajął Skałę Monako w 1297 r., rozpoczynając dynastię Grimaldi pod władzą Republiki Genui. Grimaldi kupili Menton w 1346 r. i Roquebrune w 1355 r., powiększając swój majątek. W 1338 r. statki Monako pod dowództwem Carlo Grimaldiego uczestniczyły wraz z francuskimi i Genui w kampanii morskiej na kanale La Manche. Łupy z tej kampanii przyczyniły się do budowy dobrobytu księstwa. Dopiero w 1419 r. Monako uzyskało kontrolę nad własną suwerennością z rąk francuskich po tym, jak Lambert Grimaldi przekonał francuskiego króla Karola VIII do nadania mu niepodległości. Król Ludwik XII uznał Monako w 1512 r. podpisując dokument, który również ogłosił wieczny sojusz z królem Francji. Po rządach Hiszpanii na początku XVII wieku Monako ponownie prosperowało pod rządami Honoré II, który zacieśnił więzi z Francją, relacje, które trwały w tym charakterze przez następne dwieście lat. Od tego czasu obszar ten pozostaje pod kontrolą rodziny Grimaldi do dnia dzisiejszego, z wyjątkiem gdy dostał się pod francuską kontrolą podczas rewolucji francuskiej (1793-1814) jako część departamentu Alpes-Maritimes. Księstwo zostało ponownie ustanowione w 1814 r., po czym Kongres Wiedeński (1815) przekazał je jako protektorat Królestwa Sardynii. Monako pozostało w tej pozycji do 1860 r., kiedy to na mocy traktatu turyńskiego Sardynia scedowała na Francję ten obszar. Dzięki protektoratowi, który trwał prawie pół wieku, język włoski był językiem urzędowym Monako. Natomiast dialekt monegaski jest bardziej zbliżony do liguryjskiego niż francuskiego. W tym czasie doszło do niepokojów w miastach Menton i Roquebrune, które ogłosiły niepodległość, mając nadzieję na aneksję Sardynii i udział we włoskim Risorgimento. Niepokoje trwały do czasu, gdy panujący książę zrezygnował z roszczeń do obu miast, a te zostały przekazane Francji w zamian za cztery miliony franków. Na mocy traktatu z 1861 r. Książę Karol III przekazał Francji monegaskie zwierzchnictwo nad miastami Menton i Roquebrune (obecnie Roquebrune-Cap-Martin) w zamian za pełną niezależność od Francji. W ten sposób Francja zaakceptowała istnienie Księstwa Monako, ale zaanektowała 95% poprzedniego terytorium (obszary Menton i Roquebrune). Od tego czasu za obronę militarną Monako odpowiada Francja. Książę Monako był władcą absolutnym, dopóki rewolucja Monako w 1910 r. nie zmusiła go do ogłoszenia konstytucji (1911). Słynne kasyno Monte Carlo zostało otwarte w 1863 r. przez Société des bains de mer de Monaco (SBM), które prowadziło również nie mniej słynny Hôtel de Paris. Podatki płacone przez SBM przyczyniły się do sfinansowania rozwoju infrastruktury Monako. Rozwój gospodarczy został pobudzony pod koniec XIX w. dzięki połączeniu kolejowemu z Francją. W 1918 roku podpisany został traktat przewidujący ograniczoną ochronę Francji nad Monako. Traktat, wpisany do traktatu wersalskiego, stanowił, że polityka Monako będzie zgodna z francuskimi interesami politycznymi, wojskowymi i gospodarczymi. Podczas gdy sympatie księcia Monako Ludwika II były silnie pro-francuskie, starał się on zachować neutralność Monako podczas II wojny światowej, ale jednocześnie wspierał francuski rząd Vichy swojego dawnego kolegi z armii, marszałka Pétaina. Niemniej jednak jego maleńkie księstwo dręczyły konflikty wewnętrzne, częściowo w wyniku niezdecydowania Ludwika, a także dlatego, że większość ludności była pochodzenia włoskiego - wielu z nich popierało faszystowski reżim Mussoliniego we Włoszech. II Wojna Światowa niestety nie ominęła Monako. W listopadzie 1942 r. armia włoska najechała i zajęła księstwo. Wkrótce potem we wrześniu 1943 r., po upadku Mussoliniego we Włoszech, wojska niemieckie zajęły Monako i rozpoczęły deportacje ludności żydowskiej. Wśród nich było wielu ludzi miejscowej kultury jak René Blum, wybitny francuski Żyd, który założył Ballet de l’Opera w Monte Carlo. Został on aresztowany w swoim paryskim domu i przetrzymywany w obozie deportacyjnym Drancy pod Paryżem, zanim został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie został później zabity. Kolega Bluma, Raoul Gunsbourg , dyrektor Opéra de Monte-Carlo, z pomocą francuskiego ruchu oporu, uniknął aresztowania i uciekł do Szwajcarii. W sierpniu 1944 r. Niemcy rozstrzelali Esther Poggio, która była przywódczynią ruchu oporu i kilku jej współpracowników. Na mocy tajnych rozkazów księcia Louisa policja w Monako, często narażona na wielkie ryzyko, z góry ostrzegała osoby, których gestapo planowało aresztować. Kraj został wyzwolony, gdy wojska niemieckie wycofały się we wrześniu 1944 r. Po śmierci Ludwika II (jego imię nosi znany stadion piłkarski i lekkoatletyczny w Monako, na którym swoje mecze rozgrywa jedyny klub księstwa, grający w Ligue 1) w 1949 r. na tron wstąpił jego wnuczek - Rainier III. Zrewidowana konstytucja Monako, ogłoszona w 1962 r., zniosła karę śmierci, wprowadziła prawo wyborcze dla kobiet, ustanowiła Sąd Najwyższy w celu zagwarantowania podstawowych swobód i utrudniła obywatelowi francuskiemu przeniesienie do Monako miejsca zamieszkania. W 1956 r. książę Rainier poślubił hollywoodzką gwiazdę Grace Kelly, czym rozsławił księstwo w całym świecie. Aktorka stała się ulubienicą mieszkańców księstwa, często gościła na łamach prasy brukowej na całym świecie, a rodzina Grimaldich stała się protoplastą współczesnych celebrytów. Księżna Grace zginęła tragicznie w wypadku samochodowym w 1982 r. Po śmierci Rainiera (2005) jego następcą został Albert - najstarszy syn zmarłego księcia. W 1993 r. Monako zostało członkiem ONZ z pełnymi prawami do głosowania. W 2002 r. nowy traktat między Francją a Monako doprecyzował, że jeśli nie będzie spadkobierców dynastii, Księstwo pozostanie niezależnym narodem i nie zostanie zaanektowane przez Francję. Jednak za obronę militarną Monako nadal odpowiada Francja.
Dlaczego ten niewielki, ale wyjątkowy skrawek ziemi na Lazurowym Wybrzeżu stał się magnesem przyciągającym najbogatszych ludzi na świecie? Rozwój gospodarczy Monako nastąpił w XIX w., gdy księstwo połączyła z Francją sieć dróg ułatwiających transport, a nowo otwarte kasyno stało się atrakcją przyciągającą zagranicznych turystów. Podczas I wojny światowej Francja zdecydowała o wprowadzeniu podatku dochodowego, tym samym sąsiednie Monako stało się dla francuskich obywateli bardzo atrakcyjną lokalizacją. Księstwo zyskało miano raju podatkowego, w którym preferencje podatkowe przyciągały cudzoziemców na równi z atrakcjami oferowanymi przez kasyna i rozwiniętą siecią luksusowych hoteli. Obecnie Monako, poza dużymi kosztami zamieszkania, oferuje swoim mieszkańcom bardzo wysoki standard życia – w 2019: 7,4 mld. USD, co w przeliczeniu na 1 mieszkańca oznacza aż 190,5 tys. USD - chyba najwyższy poziom na świecie. Specyfiką Monako jest to, iż ponad 80% siły roboczej tam zatrudnionej nie mieszka na terytorium księstwa. Podstawową gałęzią gospodarki są usługi – handel (32% PKB), budownictwo (10% PKB), turystyka (10% PKB) oraz usługi finansowe (16% PKB). Politykę podatkową Monako uważa się za bardzo łagodną w porównaniu z rozwiązaniami fiskalnymi stosowanymi przez najbliższych sąsiadów. Obywatele tego państwa oraz cudzoziemcy o statusie rezydenta księstwa nie podlegają podatkom dochodowym. Wyjątkiem są obywatele Francji – zgodnie z bilateralną konwencją z 1963 r. obowiązują ich stawki podatkowe stosowane w ich własnym kraju. Wcześniej francuscy obywatele mieszkający w Monako nie płacili w ogóle podatku dochodowego. Książę Rainier odmówił francuskiemu rządowi zmiany takiego stanu rzeczy, argumentując że „fiskalna suwerenność Monako nie podlega dyskusji”. Jednak gen. de Gaulle taką dyskusję podjął, w nocy z 12 na 13.10.1962 r. wysłał celników na granicę z księstwem. Przekaz był jednoznaczny: jeżeli nie będą współpracować, zostaną odcięci od świata. Reakcja była natychmiastowa. Od 1963 r. Francuzi mieszkający w księstwie podlegają francuskiemu prawu podatkowemu. W Monako nie ma podatków od nieruchomości oraz opłat związanych z przebywaniem na jego terenie, występuje natomiast podatek od spadków i darowizn. Jego wysokość zależy od stopnia pokrewieństwa i kształtuje się w przedziale od 0% (dotyczy małżonków, rodziców i dzieci) do 16% (w przypadku niespokrewnionych osób). Z podatków pośrednich Monako stosuje podatek od wartości dodanej. VAT jest płacony według stawek obowiązujących we Francji (standardowa wynosi 19,6%, zredukowana 5,5%). Ponadto w księstwie obowiązują opłaty skarbowe, rejestracyjne, a także celne.
Brak podatków dochodowych od osób fizycznych wpływa na niesłabnącą popularność księstwa wśród zamożnych Europejczyków, którzy, zmieniając miejsce rezydencji podatkowej, chcą zmniejszyć swoje obciążenia fiskalne. Na tym niewielkim terytorium większość mieszkańców stanowią milionerzy pochodzący z innych krajów – tylko 16% ludności to rodzimi mieszkańcy, pozostali to imigranci, głównie z Francji (47%) i Włoch (16%). Obecnie każdy obcokrajowiec zamierzający przebywać w Monako przez okres dłuższy niż 3 miesiące lub decydujący się na zmianę miejsca stałego pobytu zobowiązany jest do posiadania pozwolenia na rezydencję. Po uzyskaniu wymaganego certyfikatu osoba fizyczna musi mieszkać w księstwie. Ze względu na to, iż stały dopływ obcokrajowców doprowadził do bardzo wysokich opłat za wynajem lub kupno nieruchomości fakt zamieszkiwania w Monako skrupulatnie się weryfikuje. Warunek rezydentury stanowi przebywanie na terenie księstwa przynajmniej 180 dni w roku. Jest on przestrzegany bardzo surowo – rezydenci mogą być wzywani przez służby policyjne do przedstawienia dowodów faktycznego przebywania na jego terytorium (łącznie z kontrolą ich rachunków).
Zainteresowanie cudzoziemców wpływa znacząco na kształt systemu finansowego. Podstawą rozwoju tego sektora stał się private banking, oferujący usługi skierowane do zamożnych klientów. Rynek finansowy nie jest duży w porównaniu z najpopularniejszymi europejskimi centrami finansowymi, ale warto zauważyć, że dynamicznie się rozwinął w ciągu pierwszej dekady XXI w. Przyczyniły się do tego wprowadzenie uregulowań prawnych unowocześniających działanie sektora finansowego, a także napływ znacznych kwot od rezydentów Włoch, szukających ucieczki od wzrastających obciążeń podatkowych we własnym kraju. W 2021 r. na rynku finansowym Monako działało 39 instytucji bankowych, w większości będących częścią międzynarodowych grup finansowych (głównie z Francji, Szwajcarii, Włoch i Wielkiej Brytanii). Oferowały one usługi zarządzania aktywami na zlecenie zamożnych klientów zarówno rezydentów, jak i nierezydentów księstwa. Zgodnie z szacunkami MFW aż 2/3 klientów banków Monako to osoby niebędące rezydentami księstwa. Oprócz banków funkcjonują 3 instytucje finansowe, specjalizujące się głównie w udzielaniu kredytów konsumenckich i finansowaniu zakupu nieruchomości. Działają także towarzystwa zbiorowego inwestowania. W 2006 r. 61 funduszy inwestycyjnych zarządzało kwotą aktywów w wysokości 6 mld EUR. Monako bywa również rozważane jako miejsce lokowania środków finansowych, zabezpieczanych na wypadek śmierci ich właściciela. Za godną uwagi uważa się możliwość ustanawiania trustów majątkowych. Trusty, jako konstrukcje niebędące podmiotami prawnymi, nie podlegają podatkowi dochodowemu od osób prawnych, a ich aktywów nie obejmuje podatek od spadków i darowizn.
Ostatnie lata przyniosły zmiany w warunkach inwestowania środków na terenie księstwa. Pod wpływem nacisków UE Monako zgodziło się na wdrożenie w 2005 r. postanowień Europejskiej Dyrektywy o Oszczędnościach. Zdecydowano się na wariant podatku źródłowego (withholding tax - obecnie w wysokości 20%), nakładanego na dochody odsetkowe rezydentów krajów Wspólnoty. Był to tylko jeden z czynników zmieniających klimat inwestycyjny księstwa. Kolejne zmiany też zostały wymuszone przez kraje rozwinięte. Pomimo istnienia przepisów szczegółowo regulujących sposób działania podmiotów na rynku finansowym Monako, jako 1 z 3 krajów bezwzględnie stosujących tajemnicę bankową, pozostawało na czarnej liście OECD. By zostać z niej skreślonym, księstwo zdecydowało się na zwiększenie przejrzystości transakcji finansowych, stopniowo wdrażając system dwustronnych umów o wymianie informacji podatkowych. Wprowadzenie nowych regulacji nie wpłynęło negatywnie ani na wysokość środków zgromadzonych w instytucjach finansowych Monako, ani na liczbę działających podmiotów finansowych. Większych zmian nie spowodował również kryzys finansowy 2008-2009. O ile kryzys nie wpłynął znacząco na sektor finansowy księstwa, o tyle bardzo pogorszył kondycję drugiej ważnej gałęzi – sektora turystycznego. Kłopoty finansowe krajów sąsiednich przełożyły się na znacznie mniejszą liczbę odwiedzających Monako. W 2008 r. spadek ten był jeszcze niewielki (o 1,8% w stosunku do roku poprzedniego). W 2009 r. wyniósł aż 18,3%. Monako nie poddaje się ocenie żadnej instytucji ratingowej, niemożliwa jest zatem analiza zmian jego wiarygodności kredytowej. Spowolnienie gospodarcze, z którym borykają się kraje europejskie, niewątpliwie nie pozostało bez wpływu na kondycję gospodarki Monako, szczególnie sektora turystycznego. Warto podkreślić, iż ostatnie lata zawirowań na rynkach finansowych nie spowodowały obniżenia zaufania prywatnych inwestorów do usług finansowych oferowanych przez Monako. Jego zgoda na współpracę z UE i krajami OECD w zakresie zwiększania przejrzystości transakcji paradoksalnie wzmocniła pozycję księstwa jako centrum finansowego dla zamożnych Europejczyków. Nastąpiło to wbrew intencjom krajów rozwiniętych, które w ograniczeniu poufności informacji bankowej upatrywały sposób na zmniejszenie atrakcyjności Monako.
Monako jest obowiązkowym miejscem kultu dla fanów Formuły 1. Minipaństwo można swobodnie zwiedzić w jeden dzień i szybko uciekać. Ceny wszystkiego są jedne z najwyższych na świecie, ale jeśli ktoś ma wolne kilka tysięcy euro, to swobodnie może spędzić również jedną noc, odwiedzając najsłynniejsze kasyno na świecie.
Comments